امروز پنجشنبه، ۲۶ آبان ۱۴۰۱، هجدهمین جلسه از سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه" با تدریس حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار شد.   

 به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل آستان مقدس، تولیت حرم مطهر در ابتدای نشست امروز ضمن بیان خلاصه ای از جلسه گذشته، مقدماتی برای ورود به مبحث تبیین دومین مفهوم «مطلقه» در نظریه ولایت فقیه بیان کرد و گفت: برخی گروه های سیاسی که در مبارزات سیاسی پیش از انقلاب اسلامی جدی بودند، پس از انقلاب، مواضعشان نسبت به انقلاب به کلی عوض شد، مثل نهضت آزادی، که بعد از پیروزی انقلاب و انتصاب دبیرکل آن توسط حضرت امام(ره) به نخست وزیری دولت موقت و در اختیار گرفتن قوه مجریه، خط و ربطشان با نظام اسلامی، کاملا عوض شد و البته تا به امروز هم ادامه دارد.

وی ادامه داد: یکی از این دلایل تغییر موضع توسط این جریانات سیاسی التقاطی به مفهوم «مطلقه» بر می گردد، فهم این گروه ها از اسلام تا یک جای مشخصی بود، زمانیکه امام(رحمت الله علیه) آمدند و در پرتو تعالیم اسلام ناب، پرده جدیدی را برداشتند، این جریانات نتوانستند تحمل کنند و گفتند هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِك. خداحافظی کردند و جدا شدند.

 تولیت حرم مطهر با طرح این پرسش که در عصر ما که دسترسی به امام معصوم نیست و احکام اولیه و ثانویه اسلام هم مشخص است، آیا امکان دارد حکم جدیدی از طرف فقیه جامع شرایط صادر شود که نه در قالب حکم اولیه بگنجد و نه در قالب حکم ثانویه؟، اظهار کرد: پاسخ این است که بله ممکن است. در عصر غیبت، فقیه جامع شرایط می تواند احکام اولیه و ثانویه را که در قرآن آمده، کنار بگذارد و حکم دیگری به صورت موقت جای آن ها قرار دهد.
وی تصریح کرد: نگاه  لیبرال های مسلمان، از جمله نهضت آزادی این بود که اسلام مجموعه ای از احکام اولیه و ثانویه است که در کتاب و سنت آمده و این تا روز قیامت ثابت و بدون تغییر است. لذا می گفتند در مسائل جدید جامعه باید به طور مثال به سمت لیبرالیسم غربی برویم و امروز هم می گویند چون در اسلام کلمه دموکراسی نیامده، پس باید غرب را در دموکراسی الگو بگیریم. مسائلی همچون لقاح مصنوعی یا شبیه سازی در اسلام ناب، در کتاب و سنت، حرفی از آن ها به میان نیامده است، این ها را چکار کنیم؟ هرچه غربی ها گفتند!
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: در نگاه دقیق به اسلام ناب محمدی(ص)، اسلام برای تمام این پرسش ها جواب و دقت نظرهای کاملا کارشناسانه دارد. این برای یک عده ای قابل تحمل نیست، آنهایی که به وضوح می گویند هم اسلام و هم لیبرالیسم را داشته باشیم. یا جریانات سیاسی زمان انقلاب که به قول خودشان به مارکسیسم اسلامی معتقد بودند. یعنی ما اسلام را تا اینجا قبول داریم و از اینجا به بعد هرچه مارکس و لنین گفتند مبنای نظر و عمل ما است. پسر مرحوم آیت الله طالقانی در آن زمان در نامه ای خیلی روشن نوشته که هر چه در تفاسیر و کتاب ها جستجو کردیم، متوجه شدیم اسلام در مسائل جدید نمی تواند حرف تازه ای بزند، لذا به طرف مارکسیسم رفتیم. و همچنین خیلی از فرزندان علما که شور و هیجان داشتند و در میدان مبارزه هم بودند اما چون به منابع ناب اسلامی و عالمان و روشن فکرانی همچون حضرت امام(ره) و شهید مطهری دسترسی نداشتند، به انحراف رفتند و مارکسیست شدند.

تولیت حرم مطهر در ادامه، ضمن توضیح احکام اولیه، اظهار کرد: حکم اولیه، حکم شرعی روی یک موضوع مشخص است، موضوعی که هیچ حاشیه دیگری ندارد و یک موضوع خالص است، مثل نماز که یک موضوع است و حکم اولیه اش وجوب است و یا شرب خمر که یک موضوع است و حکم اولیه اش حرمت است یا خوردن گوشت مردار و یا حیوانی که ذبح شرعی نشده است، که حکم اولیه اش حرمت است. هر موضوعی که در جهان هست در ذهنتان لیست کنید، یقیناً همه این ها در اسلام حکم دارد. پنج نوع حکم در اسلام داریم؛ وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه. هر موضوعی در دنیا یکی از این پنج حکم شاملش می شود. این ها احکام اولیه می شوند.
وی در توضیح احکام ثانویه گفت: اگر موضوعی قید اضطرار، قید ضرر و یا قید عسر و حرج پیدا کرد، حکم ثانویه شامل آن می شود و حکم اولیه اش تغییر می کند. نماز و روزه حکم اولیه اش وجوب است. اما روزه ای که برای انسان ضرر داشته باشد حکم ثانویه پیدا می کند و آن حرمت است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری در توضیح بیشتر احکام اولیه و ثانویه گفت: خداوند متعال در آیه سوم سوره مبارکه مائده می فرماید: « حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ  الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا  فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ  فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ». حرام شد بر شما مردار و خون و گوشت خوك و هر حيوانى كه به هنگام كشتنش نام ديگرى جز الّله را بر او بگويند، و آنچه خفه شده باشد يا به سنگ زده باشند يا از بالا درافتاده باشد يا به شاخ حيوانى ديگر بميرد يا درندگان از آن خورده باشند، مگر آنكه ذبحش كنيد. و نيز هر چه بر آستان بتان ذبح شود و آنچه به وسيله تيرهاى قمار قسمت كنيد كه اين كار خود نافرمانى است. امروز كافران از بازگشت شما از دين خويش نوميد شده‌اند. از آنان مترسيد از من بترسيد. امروز دين شما را به كمال رسانيدم و نعمت خود بر شما تمام كردم و اسلام را دين شما برگزيدم. پس هر كه در گرسنگى بى‌چاره ماند بى آنكه قصد گناه داشته باشد، بداند كه خدا آمرزنده و مهربان است.
وی توضیح داد: در این آیه شریفه، هم حکم اولیه و هم حکم ثانویه وجود دارد. به عنوان مثال «حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ» حکم اولیه اش می شود خوردن گوشت مردار که حرام است و یا «وَالدَّمُ» خوردن خون، «َلَحْمُ الْخِنْزِيرِ» خوردن گوشت خوک و ... که یازده مورد است تا به این قسمت آیه می رسد « أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ» این یک جمله معترضه است، یعنی آیه ای است که بعد ها نازل شده و پیامبر(ص) آن را وسط این آیه گذاشته است. (آیه اِکمال در مورد نصب امام علی(ع) به امامت)، بعد می گوید «فَمَنِ اضْطُرَّ» آن یازده مورد حرام است، مگر اینکه حالت اضطرار پیش آید، آن وقت تا زمانی که این اضطرار باقی است، حلال می شود، یعنی اضطرار که برطرف شد دوباره حکم حرمت می گیرد. هر دو حکم اولیه و ثانویه را خدا گفته است ممکن است هر دو در قرآن باشد یا در سنت نبوی یا علوی، هیچ فرقی نمی کند. این ها همه احکام الهی هستند.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی پس از بیان این مقدمات به موضوع اصلی بحث جلسه امروز یعنی دومین مفهوم «مطلقه» در نظریه ولایت فقیه پرداخت و گفت: درک دومین مفهوم این قید، نیازمند دقت بیشتری است، اگرچه با روشن شدن آن در می یابیم که این مفهوم نیز یک مفهوم کاملاً بدیهی در موضوع حاکمیت سیاسی است. «مطلقه» در نگاهی دقیق تر عبارت است از عدم محدودیت ولایت در چارچوب احکام اولیه و ثانویه اسلام.  این سخن بدین معنی است که اداره صحیح جامعه اسلامی در هر مقطع زمانی مبتنی بر مصالح متنوع و الزامات فراوانی است که بعضاً فقیه صاحب ولایت را ناگزیر به تعطیلی موقت برخی از احکام اولیه و یا ثانویه می سازد.

وی در ادامه به توضیح «اصل ضرورت تقدیم اهم بر مهم» پرداخت وگفت: مصالح و منافع بزرگ و برتر که مربوط به اصل اسلام و یا جامعه اسلامی و یا نظام اسلامی می باشند همواره بر مصالح و منافع کوچک و کم اهمیت تر مقدم اند. اصل عقلی بسیار مهمی در میان عقلای جهان از بدو خلقت انسان تا امروز حاکم بوده و هست که عبارت است از «اصل ضرورت تقدیم اهم بر مهم» آنجا که امکان عمل به کار اهم و کار مهم به طور همزمان وجود ندارد.  رعایت این اصل عقلی و مشروع یعنی ضرورت تقدیم اهم بر مهم، به حاکم اسلامی که می تواند پیامبر گرامی (ص)،  امامان معصوم (ع) و یا  در زمان حاضر، فقیه جامع شرایط باشد، این اجازه را می دهد که در حوزه اداره جامعه اسلامی بتواند اجرای برخی از احکام اولیه و ثانویه الهی را به دلیل اهمیت کمتر (تا آن زمان که همین اصل اقتضاء می کند)، تعطیل و احکام دیگری را به دلیل اهمیت بیشتر جایگزین آنها نماید.

تولیت حرم مطهر خاطرنشان کرد: باید توجه داشته باشیم که اصل تقدیم اهم بر مهم، در جایی است که دو حکم شرعی در حین اجرا و به صورت همزمان امکان پذیر نیست، یعنی آنجا که عمل و اجرای دو حکم شرعی که همزمان بر گردن مکلَف آمده امکان پذیر نیست. چنین وضعیتی را در اصطلاح «تزاحم» می گویند.

وی اضافه کرد: استاد جوادی آملی در تبیین مفهوم تزاحم چنین می گویند: ««تزاحم » به این معناست که در یک زمان، تحقّق دو یا چند دستور دینی امکان پذیر نباشد و اجرای هر یک، سبب ترک دیگری گردد. در چنین مواردی، جز فداکردن دستور مهم و عمل نمودن به دستور مهم تر، چاره ای وجود ندارد. قاعده «تقدیم اهّم برمهم»، قاعده ای عقلی است که همه انسان های عاقل آن را ادراک می کنند و بدان ملتزم می باشند و در تزاحم وظایف فردی خود، به آن عمل می کنند و کار کم اهمیّت را فدای کار پر اهمیت می سازند».

براین اساس، در مرحله اجرای احکام اجتماعیِ اسلام که ممکن است پاره ای از احکام با پاره ای دیگر در تزاحم قرار گیرند، ولّی فقیه به منظور رعایت مصلحت جامعه، نظام اسلامی ویا اصل اسلام، اجرای برخی از احکام دینی را برای اجرای احکام دینی مهم تر، موقتاً تعطیل می کند. از اینرو اختیار او در اجرای برخی احکام و تعطیل کردن موقّت برخی از احکام، مطلق است و شامل همه احکام گوناگون اسلام می باشد؛ زیرا در تمام مواردِ تزاحم، اهّم بر مهم مقدم می باشد و این تشخیص علمی و تقدیم عملی، به عهده فقیه جامع شرایط رهبری است.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: امام خمینی (قدس سره) در تشریح این مفهوم از ولایت مطلقه، چنین می گویند: «حکومت که شعبه ای از ولایت مطلقه رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) است، یکی از احکام اولیه  اسلام است و مقدم بر تمام احکام فرعیه حتی نماز و روزه و حج است. حاکم می تواند مسجد یا منزلی را که در مسیر خیابان است خراب کند و پول منزل را به صاحبش رد کند، حاکم می تواند مساجد را در مواقع لزوم تعطیل کند و مسجدی که ضرار باشد در صورتی که رفعِ [ضرر] بدون تخریب نشود، خراب کند. حکومت می تواند قرار دادهای شرعی را که خود با مردم بسته است، در موقعی که آن قرار داد مخالف مصالح کشور و اسلام باشد یک جانبه لغو کند و می تواند هر امری را چه عبادی و یا غیر عبادی که جریان آن مخالف مصالح اسلام است، از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند. حکومت می تواند از حج که از فرایض مهم الهی است، در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی دانست موقتاً جلوگیری کند». 

وی در ادامه، نظر امام خامنه ای(مد ظله العالی) را پیرامون قید «مطلقه» بیان کرد و گفت: مقام معظم رهبری(دام ظله) نیز در تبیین مفهوم صحیح قید مطلقه در مبحث ولایت فقیه می گویند: «ولایت مطلقه فقیه یعنی انعطاف پذیری دستگاه ولایت. و معنای این مسئله این است که مجموعه  دستگاه های تصمیم ساز و تصمیم گیر که رهبری در رأس آنها قرار دارد بطور دائم با انتخاب آنچه درست تر و کامل تر است، خود را بطور مدام متحول کنند و با تکمیل نظام سازی، کشور را به پیش ببرند... . مطلقه یعنی در دستِ کلیددار اصلی نظام، حالت انعطافی وجود دارد که می تواند هر جا لازم شود مسیر را تصحیح و تکمیل کند».

لازم به ذکر است در پایان نشست امروز، تعدادی از شرکت کنندگان، سوالات خود را پیرامون مطالب بیان شده، طرح کردند، پاسخ های دکتر کلانتری به این سوالات، به شرح زیر است:
سوال ۱: مقدار ولایت پیغمبر(ص) و ائمه معصومین(ع) بر مردم به چه میزان بود و آیا آنها به زندگی شخصی انسان‌ها هم ولایت داشتند و آیا ولایت مطلقه‌ی فقیه همان اختیارات را دارد؟
پاسخ: بله، طبق آیات قرآن، نبی مکرم اسلام(ص) در حوزه‌ی شخصی افراد هم ولایت داشته اند، خداوند متعال در آیه ۶ سوره مبارکه احزاب می فرماید، النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ. یعنی پیغمبر اولی و سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها، یعنی مؤمنان باید حکم و اراده او را مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضایقه نکنند. دقت کنید که این ولایت بر مسائل شخصی، ویژه‌ی شخص پیامبر(ص) است و به عصمت و ولایت تکوینی پیامبر برمی گردد. امام خمینی(ره) فرمایند حکومت شعبه‏ای از ولایت مطلقه رسول‏اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است، یعنی ولایت مطلقه رسول الله بیش از این هاست، که یکی از آن ها حکومت است، اینکه امام معصوم چنین حقی دارد یا نه، در تفکر شیعه محل بحث است و در مورد فقیه جامع شرایط چنین ولایتی وجود ندارد.

سوال ۲: یکی از شبهاتی که گاهی به طور کل در رابطه با اصل ولایت فقیه و گاهی نیز به طور خاص در مورد قید مطلقه مطرح میشه این است که می‌گویند ولایت فقیه و به خصوص ولایت مطلقه فقیه همان حکومت استبدادی است، یعنی فقیه وقتی به حکومت رسید هر کاری دلش ‌خواست می‌تواند انجام دهد، در بحث امروز به این کلام از مقام معظم رهبری اشاره کردید که ولایت مطلقه فقیه یعنی انعطاف پذیری دستگاه ولایت، لطفا در این خصوص توضیح بفرمایید.
پاسخ: استبداد یا دیکتاتوری در اصطلاح سیاسی، تعریف دارد و به یاری خدا جزو پرسش و پاسخ های ذیل همین بحث مطرح خواهد شد. دیکتاتوری یا استبداد، چند ویژگی دارد، اگر حکومتِ شخص باشد که خودش قانون وضع کند و خودش اجرا و قضاوت کند، این دیکتاتوری می شود، دیکتاتوری یعنی یک نفر حرف اول و آخر را می زند اما در حکومت ولایت مطلقه فقیه، حرف اول و آخر را خدا می‌زند، در کتاب، سنت، عقل و اجماع. پیامبر(ص)، امام معصوم(ع) و یا فقیه جامع شرایط، همه تابع احکام الهی هستند. فقیه را قرآن، سنت پیامبر و اهل بیت(ع) مدیریت می کند و به جلو می برد، در حکومت استبدادی، حاکم وقتی دستوری به مردم می دهد که به آن عمل کنند، خودش صد و هشتاد درجه با آن فاصله دارد و حاکم خود را فراتر از قانون می داند. اما در مورد ولایت مطلقه فقیه، همه چیز کاملا برعکس هست، ولی فقیه اول خودش به قانون عمل میکند بعد به مردم میگوید به آن عمل کنید. مورد دیگر اینکه بر خلاف حکومت های استبدادی، در حکومت مبتنی بر ولایت مطلقه فقیه، دستگاه های نظارت بر رهبری وجود دارند، همان طور که در حکومت های امام علی(ع) و پیامبر(ص) وجود داشت. این‌ها همه کنار هم جمع می شوند و یک حکومت اسلامی شکل می‌گیرد، و با وجود عدالت و حاکمیت قرآن و حاکم مقیّد، حکومت به سمت استبداد نمی رود.
 همین حکومت‌هایی که امروز تحت عنوان دموکراسی، مدعی مساوات هستند، همه میدانند و مثل روز روشن است که حاکمان خودشان به این مساوات، اصلا پایبند نیستند. به برکت رسانه هایی که وجود دارد، همه چیز مثل روز روشن است، در همین آمریکا، ترامپ مجموعه ای از هتل های زنجیره ای دارد، اما هم زمان عده ای از مردم در آنجا هستند که در شبانه روز، شاید یک وعده غذای گرم، نصیبشان بشود یا نشود.
 به این نکته مهم باید توجه داشت که طبق وعده‌ی قرآن، جهان به سمت حاکمیت مستضعفین در حال حرکت است. خداوند متعال در آیه ۵ سوره قصص می فرماید: "وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ - ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم." این وعده الهی، قطعا اتفاق می افتد و به نظر من، نقطه آغازش همین انقلاب اسلامی ایران است، در ابتدا این انقلاب، خلاصه و محدود به ایران می شد اما اکنون علی رغم چهل سال جنگ و دشمنی با هدف از بین بردن آن، این انقلاب اسلامی در عراق، لیبی، سوریه، یمن، افغانستان، هند و بسیاری نقاط دیگر، حتی خود اسرائیل هم پخش شده است. یعنی هر چه دشمنان بیشتر برای زدن انقلاب فشار آوردند، بیشتر گسترش یافته است. تامل در همین واقعیت بیرونی به ما نشان می دهد که مسیر به سمت تحقق همین آیه‌ی شریفه‌ی قرآن کریم است. البته کار سخت است و این اراده الهی توسط همین مردان الهی شکل می گیرد و اِن شاءالله تحقق پیدا می کند. به یاری خدا، جواب تکمیلی پیرامون این موضوع در جلسات بعد، بحث خواهد شد.

شایان ذکر است سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه"، پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار و به صورت زنده از کانال آپارات به نشانی aparat.com/shahecheragh/live پخش می گردد. همچنین متن بیانات تولیت حرم مطهر و  فایل های صوتی و تصویری کامل جلسات به همراه پرسش و پاسخ ها در بخش ویژه سلسله مباحث ولایت فقیه در پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه السلام، به نشانی shahecheragh.ir/velayat قابل دریافت است.
از عموم علاقه‌مندان، به‌ویژه دانشجویان دانشگاه ها و طلاب حوزه های علمیه برای شرکت در این جلسات، دعوت به عمل می آید.