امروز پنجشنبه، ۲۰ بهمن ۱۴۰۱، جلسه بیست و نهم از سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه" با تدریس حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار شد.   

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل آستان مقدس، تولیت حرم مطهر در ابتدای این جلسه، ضمن تبریک فرا رسیدن چهل و چهارمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی گفت: اِن شاءالله که خداوند بزرگ به همه ما توفیق دهد که معرفت دقیقی از اسلام ناب و جایگاه ولایت در این دین مبین پیدا کنیم و ضمن حرکت توأم با بصیرت در این مسیر، جزو سربازان حضرت امام عصر(ارواحنا له‌الفداء) باشیم و خداوند با لطف و کرم خود، این انقلاب را به انقلاب جهانی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) متصل کند.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری در ادامه، ضمن بیان خلاصه ای از جلسات گذشته گفت: تاکنون محور بحث ها، بررسی و تحلیل مفهوم «ولایت فقیه» و کالبدشکافی از چهار واژه کلیدی ولایت، انتصاب، فقیه و مطلقه بوده است. «ولایت انتصابی مطلقه فقیه»، دیدگاه امام راحل(رحمت الله علیه) و اساس و محور قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است.

وی با بیان اینکه نوع حکومت و مزیت حاکم در اسلام و تفکر شیعه، بسیار بالاتر از آن چیزی است که در دنیای جدید و غرب مطرح می شود، گفت: حاکم در تفکر شیعه، علاوه بر اینکه حائز تمامی شرایط مدیریتی، علمی و تخصصی است، این ویژگی ممتاز را دارد که به مبانی دین و اسلام ناب نیز مسلط است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، قبل از بیان ادلّه اثبات ولایت فقیه، گفت: ماهیت بحث حکومت در اسلام، ماهیت کلامی و اعتقادی است و فقهی نمی باشد. مباحثی همچون توحید، نبوت و امامت، کلامی هستند، بحث کلامی یعنی آن علمی که راجع به باورها و اعتقادات است، ولایت فقیه نیز چون از توابع امامت است، لذا بحث کلامی محسوب می گردد. بنابراین امام(رحمت الله علیه) و دیگر اعاظم، نخست برای آن، استدلال کلامی مطرح می کنند و اگر از قرآن و روایات دلیلی آورده می شود، به عنوان مویّد و پشتوانه ادلّه و براهین کلامی است. تفکر شیعه اینگونه است و البته با تفکر اهل سنت تفاوت دارد. بعد از نبوت، دیدگاه اهل سنت نسبت به بحث امامت، همچون دیدگاه شیعه نیست. تَجرید الکلام یا تَجرید الإعتِقاد کتابی مهم در علم کلام از خواجه نصیرالدین طوسی است، که مباحث توحید، نبوت، امامت و معاد در آن کتابِ کلامی مطرح شده اند. عالمان شیعه و اهل سنت بر این کتاب، شرح بسیار نوشته اند، علمای اهل سنت مثل عضدالدین ایجی که بر این کتاب شرح نوشته زمانیکه وارد مبحث امامت می شوند، آن را فقهی عنوان می کنند. اما برخلاف آن ها، متکلمان شیعه، از بزرگانی همچون شیخ مفید، سیدمرتضی علم الهدی و شیخ طوسی تا علمای عصر حاضر و امروز، صدها کتاب پیرامون مبحث امامت در "علم کلام" تألیف کرده اند.

وی تصریح کرد: در کتاب کشف الاسرار امام خمینی(قدس سره) که کلامی – سیاسی است، امام(رحمت الله علیه) در پاسخ به افرادی که این ادعای واهی را مطرح می کنند که شیعه ساخته و پرداخته صفویان است، بحث مستوفایی راجع به امامت بیان می کنند و می فرمایند قبل از اینکه صفویه، موجودیت پیدا کند، صدها کتاب راجع به امامت در جهان تشیّع، نوشته شده و ایشان این کتب را نام می برند. بنابراین استدلال های ما برای اثبات ولایت فقیه، از نوع عقلی و بر اساس همان شکلی هستند که امام(رحمت الله علیه)، مطرح کرده اند.

تولیت حرم مطهر در ادامه پیرامون ادلّه اثبات ولایت فقیه گفت: دلیل اول از سه مقدمه عقلی تشکیل می شود و محور آن «ضرورت وجود قانون و اجرای صحیح آن در سعادت فردی و اجتماعی آدمیان» است.

وی در توضیح مقدمه نخست گفت: حیات اجتماعی انسان و نیز کمال فردی و معنوی او در گرو وجود قانون کامل و جامعی است که بر همه ابعاد وجودی و نیازهای فردی و اجتماعی انسان پرتو افکند و از هر گونه ضعف، کاستی و نقصی در امان باشد. هیچ کس در دنیا این موضوع را نمی تواند انکار کند، که هم تکامل فرد و هم تکامل جامعه، نیازمند قانونی کامل و جامع است. وجود این همه دستگاه و نهادهای قانون گذاری در دنیا، به دلیل اعتقاد به همین اصل است. و این موضوع یک اصل عقلی مورد اتفاق نظر همه عقلای بشر است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه ضمن بیان اهمیت حکومت قانون مدار و حاکم عالِم و متقی، پیرامون دومین مقدمه گفت: افزون بر وجود قانون کامل و جامع، حیات اجتماعی انسان و کمال فردی و معنوی او در گرو وجود حکومت متعهد به آن قانون و حاکمی عالِم و عادل و پرهیزگار است تا در عین شناخت قانون کامل، آن را به درستی به اجرا در آورد. این موضوع یک اصل عقلی مورد اتفاق نظر همه عقلای بشر است و یقینا، قانون خوب به تنهایی کافی نیست و باید با دستگاه اجرا و مجری خوب، توأمان باشد و اینگونه می توان بشر را به سعادت رساند.

وی در توضیح مقدمه سوم برای نخستین دلیل اثبات ولایت فقیه، گفت: فقدان قانون کامل و همچنین عدم اجرای صحیح قانون کامل، در بعد فردی به انحطاط و تباهی آدمیان و در بعد اجتماعی به هرج و مرج و فساد جامعه می انجامد؛ پیامدی که خالق حکیم، خالقی که ذره ذره کارهایش هدفمند است، هرگز به آن رضایت نمی دهد، چنانکه هیچ خردمندی نیز این پیامد را نمی پذیرد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، پس از بیان سه مقدمه برای نخستین برهان اثبات ولایت فقیه، نتیجه حاصله را اینگونه بیان کرد: بر این اساس، ضروری است که خداوند حکیم در همه زمانها، چه در عصر پیامبران، چه در عصر نبی اکرم(صلوات الله علیه) و امامان معصوم(علیهم السلام) و چه در عصر غیبت، هم قانون کامل را در اختیار بشر بگذارد و هم حاکمان عالِم، عادل و متقی را برای اجرای صحیح قانون، تعیین و معرفی نماید.

وی، با بیان اینکه این برهان برای اثبات ولایت فقیه در تفکر اسلامی، بسیار حائز اهمیت و کلیدی است، به بیان نکاتی پیرامون آن پرداخت و گفت: نخستین نکته آن است که این دلیل که همان برهان بر ضرورت بعثت پیامبران الهی از حضرت آدم تا خاتم و نزول وحی آسمانی است اگر به درستی مورد دقت و توجه قرار گیرد، همه عصرها و نسل های بشر از بدو آفرینش انسان تا پایان عمر دنیا را در بر می گیرد. بر اساس همین برهان عقلی، شیعه معتقد است که اگر تنها دو نفر بر روی کره خاکی باشند، قطعا یکی از آن ها، امام است. همچنین معتقدیم "إِنَّ آخِرَ مَنْ يَمُوتُ الْإِمَام"، (الكافي (ط - دارالحديث)، ج‌۱، ص: ۴۴۰)، یعنی آخرین کسی که از دنیا می رود، امام است.

این استاد حوزه و دانشگاه از دلیل نخست، به عنوان «برهان حکمت»، نام برد و تصریح کرد: شمول عام، فرازمانی و فرامکانی این برهان از آن روست که محور آن «ضرورت وجود قانون کامل و اجرای صحیح آن در حیات فردی و اجتماعی آدمیان» است. این ضرورت، اختصاص به عصر خاص و یا منطقه جغرافیایی خاصی ندارد و از اولین انسان تا آخرین انسان بر کره خاکی را شامل می شود. از این برهان می توان به «برهان حکمت» یاد کرد.

وی در توضیح دومین نکته پیرامون نخستین دلیل ذکر شده برای اثبات ولایت فقیه گفت: با ختم نبوت، قانون کامل و جامع الهی به نصاب نهایی خود رسیده است و قرآن کریم به عنوان بزرگترین معجزه و ودیعه جاودانه آخرین پیامبر خدا(ص) و همچنین سنت آن حضرت که در حقیقت تبیین معصومانه وحی قرآنی و حاوی اصول و خطوط کلی هدایت آدمیان تا پایان عمر دنیاست، در اختیار بشر قرار گرفته است. آنچه می ماند ضرورت وجود مجری قانون شناس، امین و توانا است. اصل امامت و حضور امامان معصوم(علیهم السلام) تضمین کننده حضور مجری قانون شناس، امین و توانا در کنار قانون کامل یعنی قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(صلوات الله علیه)، برای عصر پس از نبی اکرم(ص) است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری یادآوری کرد: همان طور که قبلا گفته شد، ختم نبوت یعنی خاتمه یافتن نزول وحی تشریعی، چون شریعت اسلام به کمال رسیده است. اما با تورات یا انجیل ختم نبوت رخ نداد، چون بر خلاف اسلام، مردم آن عصر به آن حد بلوغ فکری نرسیده بودند که بتوانند کتاب آسمانی خود را یکجا و کامل تحویل بگیرند و حافظ آن باشند و مانع از تحریف آن شوند. تورات و انجیلی که امروز در دسترس است، اکثریت مطلق آن ساخته دست بشر و آمیخته با تحریف است. حتی اندیشمندان غیر مسلمان نیز به این مساله اذعان دارند. در کتاب "تورات، انجیل، قرآن و علم" اثر موریس بوکای مفصل به این موضوع پرداخته شده و همچنین ایان باربور که فیزیک‌دان آمریکایی و روحانی مسیحی است در کتاب "دین و علم" به وفور در این مورد صحبت کرده که امروز هیچ عالم دینی و عامی در دنیا نیست که معتقد باشد تورات و انجیل کتاب وحیانی هستند، بلکه این ها ساخته دست بشر هستند و بعد می گوید اولین اثر در عهد عتیق یعنی تورات، پنجاه سال بعد از رحلت حضرت موسی(ع) نوشته شده است.

وی ادامه داد: اما در عصر خاتم، در شبه جزیره عربستان، پیامبری ظهور می کند و کتابی را از جانب خداوند دریافت و تحویل انسان ها می دهد و بشریت هم با تمام وجود آن را دریافت و از آن محافظت می کند. هیچ نسخه ای از قرآن در هیچ کجای دنیا نداریم که حتی در یک حرف واو متفاوت باشد. اما در تورات و انجیل، نسخه ها و تفاوت ها، بسیار است. این معنای ختم نبوت است.

این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به دیدگاهی که امامت را نفی می کند، گفت: امامت برای بیان، تفسیر و اجرای شریعت اسلام و قانون کامل الهی به اقتضای زمان است. به آنهایی که منکر این این اصل هستند باید گفت که چگونه در زمانی که وحی آسمانی نازل می شد، حتما نیاز به یک عنصر انسانی دقیق بود اما بعد از رحلت پیامبر(صلوات الله علیه)، برای تبیین و اجرای آن به چنین شخص عالمی نیاز نیست! در ایه ۴ سوره مبارکه ابراهیم می خوانیم، "وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ..." یعنی ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم تا [بتواند به وسیله آن زبان، پیام وحی را به روشنی] برای آنان بیان کند. بعد از رحلت نبی مکرم اسلام(ص)، امام معصوم عنصر انسانی کنار قرآن است. "إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ اَلثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ اَلْحَوْضَ" این دو تا روز قیامت  از هم جدا نمی شوند.

وی با ذکر این نکته که تبیین معصومانه وحی، بخشی تفکیک ناپذیر از قرآن است، خاطرنشان کرد: در عصر غیبت امام عصر(عج) ضرورت وجود مجری قانون شناس، امین و توانا در کنار قرآن، همچنان پا برجاست؛ زیرا انسان و جامعه انسانی در این عصر نیز محتاج اجرای همان قانون جاوید است.

تولیت حرم مطهر پیرامون مخاطرات نبودن مجری واجدصلاحیت در کنار قانون الهی، گفت: انسان و جامعه انسانی در این عصر نیز گرچه قانون کامل و جاوید الهی را در اختیار دارد، اما اگر مجریِ واجد صفات و ویژگی های لازم در کنار آن حضور نداشته باشد، فساد، تباهی، ظلم و ستم و هرج و مرج بر فضای زندگی فردی و اجتماعی وی پرتو می افکند و او را از نیل به تکامل باز می دارد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در توضیح سومین نکته پیرامون نخستین برهان از ادلّه اثبات ولایت فقیه گفت:  اقتضای برهان مذکور این است که مجری قانون خود واجد سه ویژگی ضروری باشد: اول آنکه قانون کامل و جامع را به درستی بشناسد؛ زیرا تا قانونی شناخته نشود، اجرایش امکان پذیر نمی باشد؛ دوم آنکه از توانایی لازم برای به اجرا گذاردن صحیح قانون برخوردار باشد و سوم آنکه از بالاترین نصاب عدالت و امانت در اجرای قانون برخوردار باشد. هرگاه در کنار قانون کامل و جامع، چنین انسانی حضور داشته باشد، در این صورت حجت بر آدمیان تمام می گردد و هیچ عذری در بی توجهی به قانون و انحراف از صراط مستقیم الهی موجه نمی باشد.

وی با بیان اینکه در عصر غیبت، فقیه عادل و توانا بر اجرای دین خدا، به نیابت از امام معصوم(عج) در جایگاه او قرار می گیرد، خاطرنشان کرد: با توجه به فرا زمانی بودن برهان مذکور، در عصر غیبت امام معصوم(عجل الله تعالی فرجه الشریف) که دست آدمیان از دامان آن حضرت کوتاه است، کسی به نیابت از وی در جایگاه او قرار می گیرد که از بالاترین نصاب شرایط مذکور برخوردار باشد و چنین شخصی جز فقیه عادل و توانا بر اجرای دین خدا نمی تواند باشد.

تولیت حرم مطهر در ادامه به سخنی از آیت الله جوادی آملی پیرامون همین موضوع اشاره کرد و گفت: این استاد عالی قدر، در این خصوص چنین می گوید: «امام معصوم(ع) دارای شئون فراوانی است که اگرچه برخی از آن شئوون مانند مقام شامخ ختم ولایت تکوینی، اختصاص به خود ایشان دارد و نائب پذیر نیست و هیچ گاه به کس دیگری انتقال نمی یابد، ولی برخی دیگر از شئوون آن حضرت که جزء امور اعتباری و قراردادی عقلاست و در زمره تشریع قرار دارد- مانند اِفتاء و تعلیم و تربیت و اداره امور مردم و اجرای احکام و حفظ نظام از تهاجم بیگانگان – نیابت پذیراست و این نیابت، به فقیهی تعلق می گیرد که با داشتن آن سه ویژگی بتواند در غیبت امام(ع) تا حد ممکن و مقدور شئوون والای آن حضرت را عملی سازد ».

وی در توضیح چهارمین نکته پیرامون نخستین برهان از ادلّه اثبات ولایت فقیه گفت: دقت در مقدمات برهان مذکور این حقیقت را در اختیار می گذارد که هر سه مقدمه آن برآمده از عقل سلیم است و از آیه و حدیث و روایت در آن بهره گرفته نشد،  به همین سبب این برهان در شمار براهین عقلی محض قرار می گیرد و نتیجه آن نیز یک اصل عقلی کلی، ضروری و همیشگی است.

این استاد حوزه و دانشگاه، اضافه کرد: تطبیق این اصل بر اشخاص واجد شرایطِ لازم در هر عصر محتاج ادله دیگری است که در جای خود بدانها پرداخته شده است. در عصر پیامبران الهی ادله ای از قبیل معجزه و یا خبر پیامبر پیشین که بر نبوت خاص هر یک از آنان اقامه می گردد اثبات کننده این است که این شخص معین مصداق حقیقی قانون شناس امین و عادل است و از سوی خداوند بر این کار منصوب شده است. ادله عقلی و نقلی بر وصایت امامان معصوم(ع) و همچنین ادله عقلی و نقلی بر ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت، اثبات کننده تطبیق آن اصل کلی بر اشخاص معین واجد شرایط در عصر خویش است و مفاد نهایی آنها نصب خاص یا عام این اشخاص معین بر منصب تبیین صحیح و اجرای دقیق دین خدا یعنی قانون کامل در عصر خویش است.

وی خاطرنشان کرد: امام خمینی (قدس سره) در آغاز مباحث خود پیرامون ولایت فقیه به تبیین همین برهان عقلی پرداخته و سایر مباحث خویش را بر پایه همین برهان بنا نموده است. ایشان در کتاب ولایت فقیه، چنین می گوید: «مجموعه قانون برای اصلاح جامعه کافی نیست. برای اینکه قانون مایه اصلاح و سعادت بشر شود، به قوه اجرائیه و مجری احتیاج دارد. به همین جهت، خداوند متعال در کنار فرستادن یک مجموعه قانون؛ یعنی احکام شرع، یک حکومت و دستگاه اجرا و اداره مستقر کرده است. رسول اکرم(ص) در رأس تشکیلات اجرایی و اداری جامعه مسلمانان قرار داشت».

تولیت حرم مطهر گفت: پس از هجرت پیامبر اکرم(صلوات الله علیه) و اصحاب ایشان از مکه به مدینه و در همان سال اول، یک اتفاق اجتماعی مهم رخ داد و یک جمع عظیمی از مردم مدینه مسلمان شدند. مدینه آن زمان، شامل مجموعه ای از قلعه ها بوده که طوایف مختلف و یهودی ها هم در آن ها سکونت داشتند و اکثر آن ها مسلمان شدند. در آن سرزمین و قلمرو، پیامبر(ص) اداره این جامعه را خودش به دست گرفت و اولین پیمان نامه مهم مدینه در همان سال اول هجری نوشته شد که متن و ترجمه اش در تاریخ سیاسی اسلام هست. در آن پیمان نامه پیامبر(ص) تمام وظایف اداره جامعه و حکومتی را خود، شخصا به عهده می گیرد و در ادامه خود ایشان و مسلمان ها، یهودی ها و مشرکین زیر آن را امضا می کنند و اولین حکومت اسلامی اینگونه شکل می گیرد. پیامبر(ص) به دیگران برای عهده دار شدن امر خطیر رهبری مسلمین تعارف نکرد چراکه بهترین شخص برای عهده دار شدن حاکمیت و اداره جامعه اسلامی، خود پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) بودند که قانون اسلام را خوب می شناختند و عادل و متقی بودند.

وی در توضیح مطلبی که از امام خمینی(رحمت الله علیه) پیرامون ولایت فقیه، نقل کرد، گفت: امام(قدس سره) بعداً به عنوان مؤید، وارد فاز روایت می شوند اما برهان اصلی ایشان، برهان کلامی است.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان سخنانش تصریح کرد، بر اساس این برهان عقلی که پیرامون آن صحبت شد، این اولین دلیل بود در اثبات اینکه در عصر غیبت هم باید از طرف خداوند، یک اسلام شناسِ عادلِ توانا در اجرای اسلام، در رأس جامعه اسلامی باشد.

شایان ذکر است در ادامه نشست امروز، حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، پاسخگوی سوالات شرکت کنندگان بودند، هم اکنون این سوالات و پاسخ های تولیت حرم مطهر، در فایل صوتی جلسه، در سایت حرم مطهر قابل استماع است.

سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه"، پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار و به صورت زنده از کانال آپارات به نشانی aparat.com/shahecheragh/live پخش می گردد. همچنین متن بیانات تولیت حرم مطهر و  فایل های صوتی و تصویری کامل جلسات به همراه پرسش و پاسخ ها در بخش ویژه سلسله مباحث ولایت فقیه در پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه السلام، به نشانی shahecheragh.ir/velayat قابل دریافت است.

از عموم علاقه‌مندان، به‌ویژه دانشجویان دانشگاه ها و طلاب حوزه های علمیه برای شرکت در این جلسات، دعوت به عمل می آید.