امروز پنجشنبه، ۲۷ بهمن ۱۴۰۱، جلسه سی‌اُم از سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه" با تدریس حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ علیه السلام، در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل آستان مقدس، تولیت حرم مطهر در ابتدای این جلسه، ضمن تسلیت فرا رسیدن ۲۵ رجب، سالروز شهادت امام موسی الکاظم علیه السلام، اظهار کرد: شهادت باب الحوائج حضرت موسی بن جعفر علیه السلام را محضر فرزندان بزرگوارشان به ویژه حضرت احمدبن موسی و حضرت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام و حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها تسلیت عرض می کنم. بیست و دوم بهمن ماه را پشت سر گذاشتیم که حقیقتاً یک روز تاریخی و یک حماسه بزرگ مجدداً در تاریخ انقلاب اسلامی توسط عموم مردم با بصیرت و آگاه، در این مقطع زمانی خاص به وجود آمد. این حماسه حضور را به همه امت اسلام به ویژه خانواده های معظم شهدای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، شهدای ترور و مدافع حرم که با اوج ایمان، استواری و استقامت بحمدالله خون تازه ای در رگ انقلاب اسلامی جاری کردند و اینگونه نظام مقدس جمهوری اسلامی در مقابل هجمه عظیم استکبار جهانی بیمه شد، تبریک می گویم.

وی خاطرنشان کرد: نوع والای مردم سالاری را در نظام سیاسی مبتنی بر ولایت و امامت مشاهده می کنیم، که مردم نه صرفا با نوشتن یک عدد رای، بلکه با حضور ده ها میلیونی در برف و باران و سرما، وفاداری عینی خودشان را به نظام اعلام می کنند و نمونه ی این عمق وفاداری، در مقطعی از زمان که همه ی دستگاه های استکباری به کار آمده اند تا مردم را مایوس و خانه نشین و نظام اسلامی را با مشکل مواجه کند، قطعاً در دنیا وجود ندارد. این نوعی مدل سازی سیاسی حکومت است. وقتی می گوییم نظام ولایت نوع خاصی از حاکمیت سیاسی است یعنی نظام مردم سالاری فقط این نیست که هر چند سال یکبار در فضای تبلیغاتی خاصی مردم را ساعاتی پای صندوق رای جمع کنند و بگویند تمام شد. مردم در ایجاد، استمرار و سلامت نظام اسلامی، نقش اصلی را بازی می کنند. نظام اسلامی ریشه در آموزه های الهی و تشریع الهی دارد اما نظام لیبرال دموکراسی ریشه در اومانیسم، سکولاریسم و لیبرالیسم دارد. دست ما بالاتر است. ما هم دستی بر آسمان داریم و هم دستی بر زمین. هم به دین خدا و وحی آسمانی و پیام پیامبر الهی توجه می کنیم و هم نقش مردم را در اداره کشور، بیشتر از آن نقشی که در دنیای جدید برای مردم قائل هستند، می دانیم.

تولیت حرم مطهر، اظهار کرد: بحث هایی که در این جلسه مطرح می شود تبیین زیر ساخت های فکری نظام مردم سالاری اسلامی است. تبیین زیرساخت های معرفتی، فکری و اندیشه ای، یک نوع از جهاد تبیین است. مقام معظم رهبری(دامت برکاته) مکرراً یکی از حوزه های جهاد تبیین را حوزه تبیین زیرساخت های فکری و معرفتی دانسته اند و این یکی از مهمترین بخش های جهاد تبیین است. حقیقتاً یکی از کارهای اصلی افرادی که می خواهند در فضای عمومی جامعه و در فضای نسل جوان، روشنگری کنند حضور در همین نشست ها است که زیر ساخت ها را مورد بحث و بررسی قرار دهند.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری در ادامه، ضمن بیان خلاصه ای از جلسه گذشته، به بررسی دلیل دوم از ادلّه اثبات ولایت فقیه، پرداخت و گفت: این دلیل از دو مقدمه تشکیل می شود و محور اصلی آن «ضرورت تامین مصالح حداکثری برای افراد و جامعه انسانی در همه عصرها» است.

وی پیرامون نخستین مقدمه برای دومین دلیل اثبات ولایت فقیه گفت: مقدمه نخست این است که تأمین مصالح حداکثری برای آدمیان و جامعه انسانی در گرو حاکمیت انسان های کاملی است که سه ویژگی داشته باشند.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی در توضیح ویژگی های که انسان های کامل باید داشته باشند، گفت: نخست اینکه از احکام و دستورالعمل های گوناگون الهی از آگاهی کاملی بر خوردار باشند. چرا روی احکام الهی پافشاری می کنیم؟ چرا روی دستورالعمل های اسلام و دستورالعمل های دین، خیلی اصرار داریم؟ دلیلش این است که کسی که خالق انسان و جهان و آگاهترین بر روابط انسان و جهان است، قانونی که وضع می کند قطعاً کامل تر، جامع تر و نافع تر از قوانینی است که انسان وضع می کند. منظور بخشنامه ها و آیین نامه های جزئی نیست، بلکه منظور قوانین کلی است.

وی ادامه داد: اگر کسی معتقد به خالق باشد و به این موضوع اعتقاد داشته باشد که ما اشرف مخلوقات خدا هستیم و جهان مخلوق خدا است، قطعاً تایید می کند قانونی که خالق وضع می کند، کاملترین قانون است. یعنی با آگاهی کامل، آن قانون وضع می شود. مثل دستورالعملی که سازنده ی یک دستگاه می نویسد و در کنار آن وسیله می گذارد.

این استاد حوزه و دانشگاه، پیرامون دومین ویژگی که انسان های کامل باید داشته باشند، گفت: این انسان ها باید از هوی و هوس های نفسانی دور بوده و در اجرای احکام و دستورات الهی هیچ گاه تحت تاثیر تمایلات نفسانی قرار نگرفته و حکم الله را در همه شرایط بر خواست خود و دیگران ترجیح دهند. غیر از این، خود این فرد باید نمونه ای عملی از احکام الهی باشد. به چهره این فرد که نگاه می کنیم احساس کنیم این فرد اسلام مجسم است. در آیه ۴ سوره قلم می خوانیم «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ - در حقیقت تو به نیکو خلقی عظیم آراسته‌ای» همچنین خداوند در آیه ۲۱ سوره احزاب راجع به پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا - مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند».

تولیت حرم مطهر، پیرامون ویژگی سوم که انسان های کامل باید داشته باشند، گفت: باید از تدبیر و مدیریت، زمان شناسی و شجاعت لازم برای اجرای احکام الهی برخوردار باشند. مصداق اتم و اکمل چنین انسان های کاملی همان معصومان علیهم السلام، می باشند.

وی ادامه داد: صرف داشتن علم و تقوا در عرصه حاکمیت کافی نیست. در عرصه حکمرانی باید قدرت مدیریت هم باشد. همینطور حاکم باید زمانه خودش را خوب بشناسد و بر همه معادلاتی که در جهان امروز اثرگذاری می کنند، احاطه داشته باشد. به عبارتی دوست و دشمن و جبهه حق و باطل را بشناسد، شجاعت داشته باشد و در موقع لزوم برخورد کند. نمونه ای از این قضیه در عصر حضرت امام راحل(رحمت الله علیه) می باشد که سلمان رشدی کتاب آیات شیطانی را منتشر کرد. شجاعت برخورد امام با نویسنده مرتد کتاب آیات شیطانی، مصداق بارزی از شجاعت است.

تولیت حرم مطهر، مقدمه نخست را یک مقدمه قطعی دانست و گفت: بر اساس باورهای یک انسان مسلمان، تامین مصالح حداکثری جامعه انسانی و خود انسان، در پرتو این است که احکام ناب الهی توسط انسان هایی پیاده شود که که آن ها را خوب می شناسند و از تقوای کافی برخوردارند و زمان شناس و مدیر و مدبر بوده و با همه وجود در خدمت اِعمال احکام الهی هستند. بر اساس جهان بینی ما مسلمین و شیعیان، این مقدمه یک مقدمه کاملا قطعی است.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در توضیح دومین مقدمه برای دومین دلیل اثبات ولایت فقیه گفت: هنگامی که جامعه انسانی به هر دلیلی از فیض حضور انسان های کامل یعنی معصومان محروم بماند، حکم عقل سلیم مراجعه به مرتبه نازله یعنی مرتبه پایین تر می باشد، یعنی حاکمیتِ اشخاصی که از حیث ویژگی های سه گانه، نزدیکترین اشخاص به معصومان بشمار می آیند. این اشخاص که معصوم نیستند اما نزدیک به معصومین هستند کسانی هستند که اولاً: در شناخت احکام الهی، بویژه احکام الهیِ مرتبط با اداره جامعه، آگاه ترین افراد عصر خویش بشمار می آیند یعنی فقیه اعلم، ثانیاً: در رعایت تقوی پاکترین افراد عصر خویش بشمار می آیند یعنی «اتقی» هستند. « إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ » و ثالثاً: در تدبیر، قدرت مدیریت، زمان شناسی، شجاعت و تشخیص اولویت ها و اهمیت های اجتماعی، تواناترین فرد زمان خویش باشند به عبارتی « اقوی» هستند.

وی اضافه کرد: قویترین، عالِم ترین و پرهیزگارترین، هر سه با هم در اینجا ملاک است یعنی کسی که هر سه ویژگی را توأمان داشته باشد. در زمانی که خلاء دسترسی به امام معصوم و انسان کامل وجود دارد، باید به دنبال کسی بگردیم که مصداق این سه ویژگی است و این حکم عقل است.

وی در ادامه اینگونه نتیجه گیری کرد: درعصر غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که انسان ها از فیض حضور آن امام محرومند عقل سلیم حکم می کند که حاکمیت بر جامعه اسلامی در دست عالم ترین اشخاص به دین خدا، پرهیزگارترین و تواناترین اشخاص در اجرای دین خدا، قرار گیرد که همانا فقیه جامع شرایط است. نام این برهان، «برهان عقلی تنزل تدریجی» است. تنزل تدریجی یعنی اگر مرتبه عالی نشد یک درجه به پایین می آییم. این حکم عقل است. برای دین جاوید، اینگونه است. دینی که قرار است تا پایان عمر دنیا پاسخگوی نیازهای بشر باشد و جامعه و انسان را اداره کند و راه را به انسان نشان دهد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در ادامه به بیان نکاتی، پیرامون دلیل دوم از ادلّه اثبات ولایت فقیه پرداخت و گفت: نکته نخست این است که گرچه مقدمه نخست این برهان تا اندازه ای مبتنی بر نقل است، اما مقدمه دوم و همچنین شکل استدلال و نتیجه گیری همگی بر مدار عقل سلیم سامان یافته و به همین سبب این برهان در شمار براهین عقلی قرار گرفته است. بدون شک اگر دسترسی به بالاترین مرتبه نبود به مرتبه پایین تر که حکم عقل است تنزل می کنیم.

وی اضافه کرد: در روایات هم این را داریم که ارشاد به حکم عقل می شود. حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام در روایتی که به قاعده میسور مشهور است می فرماید: «مَا لَا یُدْرَکُ کُلُّهُ لَا یُتْرَکُ کُلُّه‏» کاری را که نمی‌توان به شکل کامل انجام داد، نباید از اساس ترک کرد. مقدمه دوم مقدمه عقلی است و در سراسر دنیا این مقدمه وجود دارد یعنی هرجا مرتبه عالی قابل دسترسی نبود، یک درجه تنزل می دهیم.

تولیت حرم مطهر در توضیح دومین نکته برای دلیل دوم از ادلّه اثبات ولایت فقیه، گفت: مصالح حداکثری آدمیان که مقدمه اول این برهان بر مدار آن سامان یافت، عبارت است از سودها و منفعت های حقیقی که اولاً: به صورت مشروع و بر مبنای قوانین و احکام الهی عاید انسان ها گردند. بر اساس جهان بینی اسلامی، مصالح و منافع ما نسبت به چیزی که در مکاتب دیگر مثل لیبرالیسم گفته می شود فرق می کند. ثانیاً: به صورت همزمان حیات دنیوی و اخروی آدمیان را پوشش دهند و ثالثاً: بر همه نیازهای جسمی و روحی و فردی و اجتماعی آنان به صورت متعادل پرتو افکنند.

وی ادامه داد: از این رو منافعی را که خارج از چارچوب ها و حدود الهی عاید می گردند و یا فقط یکی از دو حیات دنیوی و اخروی انسان را پوشش می دهند و یا فقط برخی از ابعاد وجودی انسان ها را برخوردار و برخی را بی پاسخ می گذارند، نمی توان در شمار مصالح حقیقی آدمیان طبقه بندی کرد. از سوی دیگر مصالح حداکثری به تناسب زمان ها، مکان ها و شرایط گوناگونی که ممکن است انسان ها و جوامع را در وضعیت های متفاوتی قرار دهند، متفاوت خواهند بود.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، خاطرنشان کرد: بسیاری از قوانین ذوالابعاد هستند و خیلی ها نمی توانند این ها را هضم کنند. فردی که می گوید حجاب مربوط به شخص خودم است، نمی تواند هضم کند که این حجاب مربوط به دیگران هم است و موردی که مربوط به دنیا است، مربوط به آخرت هم است و همین که مربوط به جسم است مربوط به جان هم می باشد. خیلی از مسائل اینگونه پیچیده است. وقتی می گوییم باید قانون را خدا وضع کند به این دلیل است که قانون آنقدر حساس است که ده ها بُعد دارد و بشر خیلی از وقت ها قادر نیست همه ابعاد را با هم ببینید.

وی اضافه کرد: در جهان بینی اسلام، ما وقتی حرف از منفعت می زنیم، فقط برای زمان حال نیست و همه چیز را باید تا آخر در نظر بگیریم. در ارتباط با ثواب ها هم همینطور است، وقتی صدقه می دهیم، برخی صرفاً همین کمک نقدی به مستمند را در نظر دارند ولی این طور نیست. این فقط یک بُعد از ده ها بعد صدقه دادن است. این صدقه دادن می تواند گره هفتاد ساله آدم را که در جایی قفل شده است، باز کند. در مورد انفاق، در قرآن و روایت  مطرح می شود که خداوند می فرماید: انفاق را علنی انجام دهید. چون ابعاد دیگری دارد. وقتی فردی صدقه می دهد، دها نفر دیگر هم می بینند و یاد می گیرند و این باعث بسط فرهنگ کمک به مستمندان و گرفتن دست نیازمندان می شود که قرآن بارها و بارها به ما متذکر شده است.

وی ادامه داد: این موضوع اینقدر اهمیت دارد که سوره انسان در قرآن کریم بر این محور شکل گرفته است. در آیات ۸ و ۹ این سوره مبارکه می خوانیم؛ "وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا - غذا را در عین دوست داشتنش، به مسکین و یتیم و اسیر انفاق می کنند"، "إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا - می گویند ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می کنیم و انتظار هیچ پاداش و سپاسی را از شما نداریم".  اولین دستاورد این است که انسان اول روح خودش را آزاد می کند و جلای روحی پیدا می کند و این باعث لذت روحی مثبت می شود. دومین اتفاقی که می افتد، نیکی کردن، او را آدم می کند. مثل کسی که به مالک اشتر سنگ پرتاب کرد و مالک اشتر برایش دعا می کند و چنان این روح شیطانی را می کوبد و چنان تنبیه و تربیت می کند که آن شخص متحول می شود. در مقابل قوانین دست ساخته بشر که از مادیات و شکم و شهوت فراتر نمی رود، قوانینی که برمبنای دین خدا و آیات الهی و روایات معتبر به نام دین مطرح می کنیم، نیازهای جسم و روح انسان را پوشش می دهند و بر زندگی فردی و اجتماعی انسان پرتو می اندازند.

تولیت حرم مطهر در توضیح سومین نکته برای دلیل دوم از ادلّه اثبات ولایت فقیه، گفت: اصل «تنزل تدریجی» که مقدمه دوم این برهان را تشکیل داده است، افزون بر این که حکم قطعی عقل سلیم است، یک قاعده عقلایی است، بدین معنا که عقلای عالم از هر دین و مرامی که باشند در آنجا که نیل به عالی ترین و کامل ترین شکل مطلوب امکان پذیر نباشد به مرتبه پایین تر آن که نزدیکترین مرتبه به مطلوب نهایی است مراجعه می نمایند و با وجود چنین مرتبه ای تنزل به مراتب پایین تر را مجاز نمی دانند.

وی در ادامه پیرامون اصل تنزل تدریجی، به سخنی از علامه محمدتقی مصباح یزدی که در کتاب نظریه سیاسی اسلام از این عالِم وارسته آمده، اشاره کرد و گفت: استاد مصباح یزدی رحمت الله علیه در این مورد می فرماید: «قاعده عقلایی فوق در همه امور اجتماعی جاری است و از نظر همه عقلا، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، پذیرفته است و مستند آن حکم عقل است و نیاز به دلیل شرعی ندارد. بر اساس آن قاعده، اگر شکل ایده آل حکومت اسلامی که عقلاً نیز برترین شکل حکومت است امکان تحقق نیافت و ما به  کسی که در حد اعلای علم و تقوا و از منظر مدیریت نیز در عالی ترین مرتبه قرار داشت و دارای ملکه عصمت بود، دسترسی نداشتیم، در اینجا حکم و داوری عقل چیست؟ آیا عقل ما را مختار قرار داده که هر کاری دلمان خواست انجام دهیم و هر که را خواستیم حاکم قرار دهیم؟ و یا عقل به ما حکم می کند که در صورت محروم بودن از معصوم و شخص ایده آل برای حکومت، باید کسی را برگزینید که اشبه به اوست و مرتبه صلاحیت او به مرتبه معصوم نزدیک تر است؟ اگر مرتبه صد نبود، مرتبه نود و نه را برمی گزینیم و اگر مرتبه نود ونه نبود، مرتبه نود و هشت را بر می گزینیم و همین طور با محروم ماندن از مرتبه بالاتر به مرتبه فروتر بعد از آن روی می آوریم و به تدریج تنزل می کنیم. نه اینکه وقتی مرتبه صد یافت نشد، درجات فروتر همه یکسان تلقی می شوند و درجه نود و نه با درجه یک مساوی خواهند بود؛ با این توجیه که مطلوب ما فرض ایده آل بود و وقتی تحقق نیافت، دیگر برایمان تفاوت نمی کند که چه کسی را برگزینیم! بی شک عقل این را نمی پذیرد.

بنابراین، بر اساس حکم قطعی عقل که فهم هر عاقلی بر آن گواهی می دهد، وقتی عملاً تحقق شکل ایده ال حکومت اسلامی ممکن نبود و دسترسی به معصوم و شخص برخوردار از عالی ترین مراتب جهت ولایت و حکومت مستقیم بر مردم نداشتیم، کسی صلاحیت حکومت بر مسلمانان را دارد که در برخورداری از سه شرط اساسی علم، تقوا و مدیریت، برتر از دیگران و اشبه به معصوم است»

این استاد حوزه و دانشگاه، در ادامه به بررسی این موضوع پرداخت که تنزل تدریجی تا کجا می تواند ادامه یابد و اظهار کرد: با توجه به اینکه در این برهان بر اساس قاعده عقلی و عقلایی «تنزل تدریجی» از حاکمیت امام معصوم به عنوان مصداق انسان کامل، به فقیه جامع شرایط در عصر غیبت تنزل می کنیم، حال سئوال این است که مقتضای این قاعده در تنزل تدریجی تا کجاست؟ آیا همین تنزل تدریجی راه را برای مشروعیت بخشیدن به سایر انواع حکومت ها هموار نمی سازد؟

 وی در پاسخ به این سوال گفت: دقت در قاعده تنزل تدریجی چهار نتیجه را در اختیار می گذارد که در پاسخ به سوال بالا راهگشا می باشد؛ نخست اینکه با وجود مرتبه نزدیک تر به مطلوب و ایده آل نهایی، تنزل به مرتبه پایین تر از آن مجاز و مشروع نمی باشد؛ اما در صورت نبودن چنین مرتبه ای تنزل به مرتبه پایین تر مجاز خواهد بود.

تولیت حرم مطهر، پیرامون دومین نتیجه ای که از قاعده تنزل تدریجی، احصاء می شود، گفت: با توجه به اینکه قاعده مذکور برآمده از حکم عقل و سیره عقلا می باشد، تنزل از مطلوب به مراتب پایین تر تا آنجا منطقی و معقول است که عقل سلیم و سیره عقلا آن را تجویز نماید. بر این اساس اگر به سبب تنزل تدریجی به مرتبه ای برسیم که هیچ نسبت و سنخیتی با مطلوب اولیه نداشته باشد یقیناً چنین تنزلی مورد تائید عقل و سیره عقلا نبوده و به همین سبب مجاز و مشروع نمی باشد.

وی اضافه کرد: بسیاری از حکومت های رایج در دنیای کنونی، حتی در کشورهای اسلامی، نه فقط سنخیتی با حکومت مطلوب اسلام ندارند که در بسیاری از اقدامات خود آشکارا برخلاف احکام و قوانین قطعی اسلام عمل می کنند. چگونه می توان بر اساس قاعده تنزل تدریجی حاکمیت هایی ازاین دست را مراتب پایین ترحکومت مطلوب اسلام بشمار آورد.

رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی، در توضیح سومین نتیجه حاصله از قاعده تنزل تدریجی گفت: در صورتی که در عصر غیبت به هر دلیلی دسترسی به فقیه واجد شرایط پیش گفته وجود نداشته باشد، اقتضای قاعده تنزل تدریجی این است که حاکمیت بر جامعه اسلامی به مومنان عادل، ملتزم به دین خدا، توانا و پرهیزگار اختصاص می یابد. با این وجود، محور حکومت، دین خدا و احکام و دستورالعمل های الهی خواهد بود.

تولیت حرم مطهر پیرامون پیرامون چهارمین نتیجه ای که از قاعده تنزل تدریجی، احصاء می شود، گفت: اصل ضرورت وجود حاکمیت در همه جوامع، خود یک اصل عقلی، عقلایی و همچنین مستند به ادله نقلی است، که نمی توان مبنا و مستند آن را قاعده تنزل تدریجی دانست.

وی در ادامه گفت: سوالی که بعضی ها می پرسند این است که آیا حکومت صفویه حکومت اسلامی بوده است؟ جواب، خیر است. حکومت صفویه قطعاً هیچ کدام از ویژگی های حکومت اسلامی را نداشته است. نه فقیه اعلم و نه فقیه اتقی و نه فقیه اقوی و نه مومنان ملتزم به دین در رأس حاکمیت نبودند.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری با بیان اینکه بر اساس ضرورت اجتماعی همیشه باید یک حاکمیت وجود داشته باشد، گفت: اگر فقهای ما در طول تاریخ با سلطنت های عصر خودشان دائماً برخورد نکردند به این معنا نبوده است که این حکومت ها مورد تایید فقها بوده اند. بلکه طبق فرمایش حضرت امام علی علیه السلام که می فرمایند: «انّه لابُدَّ للنّاسِ مِن امِیرٍ بَرٍ اَو فاجِرٍ...؛ مردم به ضرورت، باید حاکمى داشته باشند، نیکوکار باشد و یا بدکار» اگر به شکل ایده آل آن، یعنی در رأس بودن امام معصوم و مراتب پایینترش دسترسی نبود، باز حکومت لازم است. یعنی حتی اگر امکان حاکمیتِ مومنانه ی عالِم و مدیرِ مدبر ملتزم به شریعت هم نبوده است و عملاً حکومتِ جائر و فاسق می شده است.

وی ادامه داد: آیا این مورد را قاعده تنزل تدریجی گفته و  عقل این را می گوید که مثلا یزید می تواند حاکم شود؟ این اصل دیگری است و آن، اصل ضرورتِ وجود حاکمیت در جامعه است. برای این که جامعه گرفتار هرج و مرج نشود، چرا که هرج و مرج از بی حاکمیتی بدتر است. قاعده تنزل تدریجی بر اساس حکم عقل تا آنجایی است که ماهیت حفظ شود، یعنی حاکمیت دین خدا یا کامل یا یک درجه پایین تر، و یا دین خدا، اگر شده حتی به صورت ناقص به اجرا گذاشته شود.

تولیت حرم مطهر تصریح کرد: اگر به جایی رسیدیم که نمی شد دین خدا را اجرا کرد، این مقتضای تنزل تدریجی نیست و هیچ نسبتی با آن اصل ندارد و مرتبه نازل آن نیست، بلکه ضد آن است. چرا فقها خیلی از جاها با این ضد ها ساخته اند؟ دلیلش «لَابُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ» است. اگر برخورد می کردند فتنه به پا می شد و همه چیز به هم می خورد. امام خمینی(رحمت الله علیه) در کتاب کشف اسرار می گوید فقهای ما با همین سلطنت های پوسیده هم ساخته اند و علیه این ها قیام نکردند، چون می دانستند اگر این نباشد اوضاع جامعه به شدت بدتر می شود.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری در پایان خاطرنشان کرد: اصل تنزل تدریجی در عرصه حاکمیت، در مراتب «بَرٍّ» است. «مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ».  امیر بر؛ یا امام معصوم است یا  فقیه اعلَمِ اتقی اقوی است یا مومنِ ملتزمِ زمان شناسِ مدیرِ مدبر است. از این جا که پایین تر آمدیم، فاجر و فاسق می شود. اگر واقعاً هیچ راهی برای فرار از دست این حکام نبود باید با همین ها ساخت تا راه فرج پیدا شود.

شایان ذکر است در ادامه نشست امروز، حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری، پاسخگوی سوالات شرکت کنندگان بودند، هم اکنون این سوالات و پاسخ های تولیت حرم مطهر، در فایل صوتی جلسه، در سایت حرم مطهر قابل استماع است.

سلسله مباحث با موضوع "ولایت فقیه"، پنجشنبه‌ها از ساعت ۸ صبح در سالن شهید آیت الله دستغیب برگزار و به صورت زنده از کانال آپارات به نشانی aparat.com/shahecheragh/live پخش می گردد. همچنین متن بیانات تولیت حرم مطهر و  فایل های صوتی و تصویری کامل جلسات به همراه پرسش و پاسخ ها در بخش ویژه سلسله مباحث ولایت فقیه در پایگاه اطلاع رسانی آستان مقدس حضرت شاهچراغ علیه السلام، به نشانی shahecheragh.ir/velayat قابل دریافت است.

از عموم علاقه‌مندان، به‌ویژه دانشجویان دانشگاه ها و طلاب حوزه های علمیه برای شرکت در این جلسات، دعوت به عمل می آید.