علامه ملا‌عبداللّه بهابادی یزدی، یک عالِم متبحر به تمام معنا، عارف به معنای واقعی کلمه، زمان‌شناس و حاضر در صحنه اجتماع و سیاست بود.
امروز پنج‌شنبه ۲۹ آبان ۱۴۰۴، همایش بین المللی «بررسی جایگاه شیراز در اعتلای علوم عقلی ایران با تأکید بر میراث علامه ملا‌عبداللّه بهابادی یزدی، و نقش تولیت‌های آستان‌های مقدس در پاسداشت معارف شیعی»، با با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی، در سالن شهید آیت الله دستغیب حرم مطهر برگزار شد.
به گزارش روابط‌عمومی و امور بین‌الملل آستان مقدس احمدی و محمدی علیهماالسلام، حجت الاسلام والمسلمین دکتر کلانتری؛ تولیت حرم مطهر، در ابتدای این نشست ضمن عرض تسلیت ایام شهادت حضرت فاطمه الزهرا(سلام الله علیها) به بیان شرح مختصری از زندگینامه علامه بهابادی یزدی پرداخت و گفت: این عالِم ربّانی در ابتدایی قرن ۱۰ میلادی دیده به جهان گشود که این برهه از زمان برای ایران اسلامی و مکتب تشیّع یک نقطه عطف تاریخی محسوب می‌شود؛ همزمان با روی کار آمدن دولت صفویه و رسمیت یافتن مکتب تشیّع در ایران، این انسان بزرگ در بهاباد متولد شد. وی بعد از تحصیلات اولیه به شیراز هجرت کرد و در محضر عالِم بزرگی به نام امیر غیاث‌الدین منصور دشتکی، موسس مدرسه علمیّه منصوریه شیراز که در جوار حرم مطهر قرار دارد به ادامه تحصیل پرداخت و سال‌ها در جوار این بارگاه منوّر و استادان جلیل‌القدری تلمّذ نمود و شخصیت بزرگ علامه بهابادی در جوار حرم مطهر نضج پیدا کرد، در حقیقت ایشان که در جهان اسلام نقش بزرگی دارد ریشه‌های خود را از حرم مطهر دریافت کرده است.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: بعدها ملا عبدالله به اصفهان که در آن زمان به مرکز تشیّع تبدیل شده بود مهاجرت کرد، هم زمان با روی کار آمدن سلسله صفویه، اصفهان جایگاهی خاصی پیدا کرد که مصادف است با حضور محقق کرکی، شیخ بهایی و دیگر عالمانی که از شهرها و کشورهای دیگر از جمله لبنان به ایران و اصفهان عزیمت کرده بودند و این شخصیت بزرگ در اصفهان شکوفا می‌شود و به اوج می‌رسد. این عالم بزرگ در ادامه برای تحصیلات به نجف اشرف مشرف می‌شود و نقش تاریخی خود را در این شهر ایفا می‌کند و تولیت آستان مقدس حضرت امیرالمومنین علی(علیه السلام) را عهده‌دار می‌گردد و در حقیقت استاندار نجف می‌شود.
دکتر کلانتری، در بخش دیگری از سخنانش به ویژگی‌های شاخص علامه بهابادی یزدی اشاره کرد و گفت: نخستین ویژگی بارز ایشان این است که یک عالم متبحر به تمام معنا بود، یعنی یک عالم فرهیخته دقیق که در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی صاحب نظر می‌باشد. ایشان عمر بلند خود را در حوزه‌های مختلف علمی و علوم اسلامی با دقت تمام صرف کرده و یک علامه محقق و نکته‌سنج بودند.
وی ادامه داد: بعضی‌ها علامه بهابادی را به عنوان یک دانشمند منطق معرفی می‌کنند، به دلیل اینکه حاشیه ملا عبدالله سال‌ها کتاب درسی حوزه شد، یعنی کتاب‌های دیگر را کنار زد و به متن اصلی درس منطق در حوزه تبدیل گردید که این بسیار مهم است که به راحتی نمی‌توان از این ویژگی گذشت که کتاب یک شخص به عنوان متن اصلی درسی تمام حوزه‌های علمیه کشورهای شیعه از آن زمان تا امروز قرار گیرد. به عنوان مثال کتاب «کفایة الأصول» آخوند خراسانی به عنوان متن درسی سطح عالی در حوزه می‌باشد که در میان هزاران کتاب منطق، این کتاب شاخص درسی است، که بسیار مهم می‌باشد.
استاد دانشگاه تهران، در ادامه به برخی از آثار علامه در حوزه تفسیر قرآن و فقه شیعه اشاره کرد و گفت: اکثر افراد، علامه ملاعبدالله بهابادی را از حاشیه‌نگاری می‌شناسند و ایشان را یک دانشمند منطق و فلسفه می‌دانند، اما در حقیقت زمانی که زندگینامه ایشان مطالعه می‌شود متوجه می‌شویم که این عالم ربانی و فرهیخته در تفسیر قرآن هم آثار متعددی دارد، از جمله حاشیه ایشان بر تفسیر «أنوار التنزیل و أسرار التأویل»؛ معروف به «تفسیر بیضاوی» اثر عبدالله بن عمر بیضاوی که یک تفسیر کهن می‌باشد، یا کتاب «التجارة الرابحة فی تفسیر السورة و الفاتحة» و کتاب‌ها و آثار متعددی که ایشان در تفسیر قرآن دارند. ملاعبدالله در حوزه فقه شیعه، شرحی بر «قواعد الاحکام» علامه حلی دارد که در فقه شیعه بسیار مهم می‌باشد و همچنین حاشیه بر «ارشاد الاذهان الی احکام الایمان» دارد که از کتب برجسته فقه شیعه می‌باشد.
دکتر کلانتری دومین ویژگی ایشان را عارف به معنای واقعی کلمه دانست و گفت: کسانی که در فضای «علوم دقیقه» هستند(آن دسته از علوم «که به دقت مطلق در نتایج خود اذعان دارند»؛ به‌ویژه علم ریاضی)، شاید نتوانند وارد این فضای عرفانی بشوند، اما مرحوم بهابادی در حوزه عرفان و معنویت هم سرآمد روزگار خود بودند. در همین راستا و در احوالات ملا عبدالله، مرحوم میرزا محمد تنکابنی در «قصص العلماء» می‌گوید:
«از جمله كرامات آخوند ملا عبدالله يزدي، اين كه وقتي وارد اصفهان شد، چون قدري از شب گذشت آخوند به توجه باطن، نظري به شهر اصفهان نموده پس به ملازمانش فرمود كه احمال و اثقال‌ها را بار كنيد تا از اين شهر به تعجيل بيرون رويم؛ زيرا كه چندين هزار بساط شراب مي بينم كه در اين شهر چيده شده. خداي تعالي عذابي نازل كند و ما هم سوخته شويم. پس ملازمان احمال و اثقال را [جمع] نمودند و ملا عبدالله سوار شده؛ هنوز بيرون شهر نرسيده بود كه وقت سحر در رسيد. آخوند دوباره توجه نظر به شهر اصفهان نموده پس به ملازمان فرمود كه برگرديد؛ زيرا كه چندين هزار سجاده را مي بينم كه پهن شده و نماز شب مي خوانند و اين جبيره او را مي نمايد. پس به منزلي كه در شهر داشت مراجعت نمود».
این استاد حوزه و دانشگاه، تصریح کرد: اهل معنا به این صورت واقعیت‌های هستی را کشف و شهود می‌کنند، به عنوان مثال در حالات مرحوم سید هاشم حداد، در کتاب «روح مجرد» اثر گرانسنگ حضرت علامه آیة‌الله حاج سید محمدحسین حسینی طهرانی، ایشان می‌گوید زمانی که به ایران آمدند و به اصفهان رفتند خدمت بانوی مجتهده امین، مشرف شدند و این جمله را گفت: این جا فضای عجیب معنوی حاکم می‌باشند، هزاران سجاده در دل شب پهن شده، دختران جوان اصفهانی رو به کعبه می‌ایستند و با حال، مشغول به نماز شب می‌شوند. این ویژگی خاص و شاخص انسان و عارفان برجسته الهی است.
استاد دانشگاه تهران، سومین ویژگی این عالم برجسته را زمان‌شناس و حاضر در صحنه اجتماع و سیاست بیان کرد و گفت: به نقاط عطف تاریخی توجه داشته باشید. همانگونه که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) فرمودند دنیا در یک پیچ تاریخی می‌باشد، به این معنا که قدرت‌ها و مستکبران سلطه جهانی، به جایگاهی که رو به افول است رسیده‌اند و قدرت‌های دیگری جایگزین آنها خواهند شد. اگر جوامع اسلامی به موقع حضور داشته و زمان‌شناس باشند، اسلام می‌تواند به یک قدرت مسلط و محور اصلی دنیا تبدیل گردد. علامه بهابادی با این ویژگی‌ها، عصر خود را به خوبی شناخت اگر مانند ایشان یا علامه مجلسی، محقق کرکی و سایر بزرگان، زمان‌شناس نبودند امروز شیعه در کشور ما این عظمت را پیدا نمی‌کرد و محبان و تفکر اهل‌بیت علهیم السلام در دنیای امروز به این جایگاه اعلای خود نمی‌رسید، که این نشانه‌ی زمان‌شناسی و فداکاری بزرگان شیعه می‌باشد.
دکتر کلانتری در ادامه به سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در سفر به استان یزد در سال ۱۳۸۶و در جمع فضلا و روحانیون استان یزد درباره این شخصیت اشاره کرد:
«در علوم اسلامی، در تفسیر، در ریاضیات، در فقه، در حدیث، شخصیت‌های برجسته‌ای از این منطقه کویری- حاصلخیز نیروی انسانی- برخاسته اند. یزد را دارالعباده گفته اند؛ اما اگر یزد را دارالعلم هم بنامیم سخنی به گزافه نگفته ایم... مثلا فرض بفرمایید ملاعبدالله صاحب حاشیه، که مال همین بهاباد شماست استاد شیخ بهایی- معاصر با مقدس اردبیلی- استاد منطق و فلسفه و ریاضیات و صاحب مدارک؛ خیلی نکته اساسی‌ای است. صاحب مدارک می دانید در بین فقهای ما- فقهای متاخرین- جزو برجسته هاست.
استاد علوم عقلیِ صاحب مدارک، همین ملاعبدالله است و آن وقت نکته جالب که حالا الان یادم آمد درمورد زندگی ملاعبدالله عرض بکنم، این عالم دینی برخلاف آن چه که امروز ممکن است بعضی گوشه کنار تصور کنند در متن فعالیت‌های سیاسی قرار گرفت و قرار داشت.
ایشان معاصر شاه عباس بود. شاه عباس رفت عراق – نجف - زیارت کرد، اوضاع نجف را نابسامان دید. ملاعبدالله را گذاشت متولی آستان مقدس حضرت امیرالمومنین(علیه الصلوه والسلام). وآنوقت وضع آن جور بود که آن کسی که رئیس و خزانه دار آستان امیرالمومنین بود رئیس نجف هم بود. ملاعبدالله صاحب حاشیه حاکم نجف- شاید این را اکثرا ندانید- و جالب این است که حکومت در خانواده ملاعبدالله سال های متمادی ماند. تا زمان جعفر کاشف الغطاء و بعد از ایشان خاندان ملالی (ملاها) حکومت می کردند».
تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی علیهماالسلام، اظهار کرد: می‌شود همچون علامه بهابادی، هم یک عالِم واقعی متبحر و علامه به معنای واقعی کلمه و هم یک عارف الهی و ربانی بود که همزمان یک انسانی است که در متن مسائل روز خود حضور دارد و زمان‌شناس و فرصت‌شناس است. فرصت‌ها همیشگی نیستند، باید از آنها نهایت استفاده را ببریم تا بتوانیم وظایف خود را به درستی ایفا کنیم، مانند کاری که علامه ملاعبدالله بهابادی انجام دادند.
وی در پایان اظهار کرد: خدا را شاکر هستیم که به ما توفیق داد امروز در جوار مرقد ملکوتی فرزندان حضرت امام موسی الکاظم علیه السلام جمع شویم و شخصیت والای این عالم بزرگ را گرامی بداریم. انِ‌شاءالله بتوانیم از زندگی پرافتخار آن علامه عزیز و بزرگوار درسی بگیریم و این نشست برای ما موثر و نافع باشد.